De Lochemse Beiaard brengt fleur in de stad Lochem
Stad Lochem is trots op de beiaard in de toren van de Grote of St.-Gudulakerk, een kostbaar, authentiek, cultuurhistorisch bezit. Elk kwartier strooien de klokken een melodie over de oude binnenstad. Iedere week wordt op marktdagen de beiaard bespeeld. De Lochemse Beiaard is één van de mooiste beiaarden van ons land. Deze is geschikt voor alle soorten muziek: volksliedjes, klassiek en modern. Ook speciaal voor de beiaard gecomponeerde muziek klinkt over de stad.
Beiaard, carillon of klokkenspel
Een beiaard, carillon of klokkenspel bestaat uit een reeks klokken die zo gestemd zijn dat je er een melodie op kunt spelen. Klokken worden uit brons gegoten. Een beiaard wordt met de vuisten bespeeld op een stokkenklavier, maar dit kan ook automatisch. In de Gudulatoren stuurt een grote speeltrommel door middel van stalen draden de hamers van de klokken aan als de beiaardier er niet is. Elke klok heeft een hamer en een klepel. De klepels zijn door stalen draden verbonden met het stokkenklavier en zo kan de beiaardier er in allerlei verschillende nuances op spelen.
Vooral in kerktorens en stadhuistorens zijn beiaarden opgehangen. De meeste zijn te vinden in Nederland en België en de Verenigde Staten. In Nederland zijn er ongeveer 200 beiaarden, die worden bespeeld door circa 50 beiaardiers. Dat zijn vakmusici die vaak in dienst zijn van de gemeente.
De Lochemse Beiaard
De geschiedenis van de beiaard in de Gudulatoren gaat terug naar 1902. Toen besloot de heer G. Naeff een beiaard te schenken aan Lochem. De Raad van de gemeente aanvaardde dit geschenk: “…Zoo iets zal toch heel wat fleur geven aan de plaats (..)…”. Het zou nog ruim drie jaar duren voordat de beiaard uiteindelijk werd goedgekeurd en overgedragen aan de gemeente. De torenspits werd in 1903 verbouwd om ruimte te bieden aan de beiaard. Aan B. Eijsbouts, fabrikant van torenuurwerken te Asten, werd in 1902 gevraagd een nieuw uurwerk en een beiaard te leveren. Inclusief een klavier en een speeltrommel. Eijsbouts sloot met de Duitse klokkengieterij J.J. Radler & Söhne te Hildesheim een contract voor het gieten van 26 klokken met een totaalgewicht van ongeveer 5.000 kg., te leveren in 1903. Door tal van omstandigheden werden deze klokken veel te laat geleverd, en eenmaal geleverd in 1904 wegens defecten en onzuiverheden afgekeurd. In 1905 werden alle klokken opnieuw gegoten door de Franse firma G. & F. Paccerd te Annecy-le-Vieux. Eind 1905 waren de klokken voor het eerst te horen. Deze klokken werden, met de vier luidklokken, in 1943 door de bezetters gevorderd. De 27 klokken van de beiaard zijn verdwenen in de Duitse smeltkroes.
Na restauratie van de kerktoren werd in 1960 een nieuwe beiaard geplaatst, gegoten door B.Eijsbouts BV te Asten. Naar aanleiding van de restauratie van de Grote of St.-Gudulakerk zijn in 1975 door Eijsbouts vier basklokken bijgeplaatst. Na ruim 20 jaar was dit instrument tot op de draad versleten en in 1998 is het grondig gerestaureerd. De beiaard werd door de firma Eijsbouts voorzien van een nieuw stokkenklavier en aangevuld met twee klokken in de toonhoogten van Cis5 en d5.
De beiaard omvat thans 49 klokken en is daarmee een van de grootste van de provincie Gelderland, met als basis de grote Wegewaert-klok in de toonhoogte d1.
De luidklokken
De Wegewaert-klok, de zogenaamde “Brandklok”, van 1.720 kilo, gegoten in 1622 door Hendrick Wegewaert, is de grootste klok van de beiaard. Deze dient ook als luidklok en laat elk halfuur als uurslag van zich horen en iedere avond, even nà negen uur, als “Papklok”. Ook hangen op de luidzolder de “Doodsklok” en de “Luidklok”, twee klokken welke in 1687 werden gegoten door Gerhart Schimmel. Deze klokken met de toonhoogten van es1 en g1 en de gewichten van respectievelijk 1.120 en 770 kg. hebben decennia niets van zich laten horen. Na de restauratie in 2009 van de toren en de monumentale klokkenstoel zijn deze weer handmatig te luiden. Ook te gebruiken is het marktklokje, “Eierklokje”, van 70 kg, dat ook in 1687 door Gerhard Schimmel is gegoten en dit bevindt zich op een lager gelegen zolder. Na vordering door de bezetters keerden deze vier luidklokken in 1945 ongeschonden terug.
Vaste Bespeler
Sinds 1973 beklom de stadsbeiaardier Gert Oldenbeuving wekelijks de Gudulatoren en musiceerde tijdens de weekmarkten op de klokken. Op 21 juni 2013 nam hij afscheid en beiaardier Jan-Geert Heuvelman is nu de vaste bespeler van de Lochemse Beiaard. Hij verzorgt wekelijks - hoog in de toren achter zijn stokkenklavier, tussen de klokken - de bespelingen.
De Stichting Vrienden van de Lochemse Beiaard
In 1973 is door de “Stichting Dag Lochem” een beiaardkring opgezet, welke in 1976 is verzelfstandigd als vereniging “Vrienden van de Lochemse Beiaard”, met als rechtsopvolger de “Stichting Vrienden van de Lochemse Beiaard”. In samenwerking met de “Stichting Gudula Cultureel” wordt voor extra aandacht voor de beiaard gezorgd , door:
- Zomeravondconcerten door gastbeiaardiers uit binnen- en buitenland
- Wandelconcerten voor beiaard en orgel
- Extra bespelingen van de beiaard op hoogtijdagen en kerst
- Uitgeven van publicaties rond de beiaard, verzorgen van folders en programma’s van de concerten
- Organiseren van bijzondere activiteiten over en rond de beiaard
De donateur
Sinds dit jaar 2022 zijn de Stichtingen Vrienden van de Beiaard en Gudula Cultureel samen gegaan. U kunt het werk van de stichtingen financieel steunen. De gemeente Lochem heeft de aanstelling van de stadsbeiaardier en de bemoeienis met de beiaardfunctie beëindigd. Om de Lochemse beiaardcultuur en de beiaardbespelingen mogelijk te maken kunnen wij dus niet zonder uw financiële ondersteuning.
Breng fleur in de stad Lochem en wordt vriend van Gudula Cultureel